Skip to main content

नाट्यशास्त्र

नाट्यशास्त्रका केही रोचक प्रसङ्ग

1.नाट्यशास्त्र भरतमुनिले लेखेको भनिन्छ । तर कोपिला वात्स्यायनको मत अनुसार भरतमुनि एक व्यक्ति नभएर स्कूल अफ थट्स वा वैचारिक समूहको नाम हो । 
2. भरतमुनिका सय पुत्र थिए । ती सबैजना नाट्यकार र कलाकार थिए । उनीहरूका नाटकमा ब्राह्मणहरूप्रति व्यंग्य हुन्थ्यो । ब्राह्मणहरूको नाटकमा उपहास गरे भनेर तिनीहरूलाई श्राप दिएर शुद्र बनाइदिए ।
3. नाट्यशास्त्रलाई पञ्चमवेद भनिन्छ । यो ग्रन्थमा लेखिएको छ वेद नारी र शुद्रलाई पढन वा वाचन गर्न वर्जित थियो । यसैले नाट्यशास्त्रको रचना गरियो। नाट्यशास्त्र पाठ गर्न, नाट्य अभिनयमा भागिदार हुन सबै जातीय समूहलाई स्वीकृत थियो । नाट्यशास्त्रलाई भारतको पहिलो समावेशी ग्रन्थ भन्न सकिन्छ । अर्को पाराले भन्नू हो भने किनारिकरण गरिएको समूहलाई समावेश गरी लेखिएको पहिलो किताब हो।
यद्यपि यहाँ मञ्च निर्माणको उल्लेख गर्दा नाट्यशास्त्र विभेद विरोधी नरहेको थाहा पाइन्छ । यसमा तीन स्तरको मञ्च निर्माणको प्रस्ताव छ। उच्चतम स्तरमा देवगणको लागि , दोस्रो स्तरमा शासक वर्ग र उच्च वर्गको निम्ति र साधारण जनलाई निम्न स्तरको । यसबाट बुझिन्छ समाजको स्तर अनुसार सामाजिक दुरत्व कायम राख्न नाट्यशास्त्रले मान्यता दिएको छ।
4. नाट्यशास्त्र छ हजार श्लोकमा रचिएको छ जो 36 अध्यायमा विभाजित छ। भनिन्छ प्राचीनतम नाट्यशास्त्रमा  12000 श्लोक थिए जो अहिले उपलब्ध छैन ।
5. नाट्यशास्त्रमा देशहरूको नाममा  नेपालको पनि नाम छ।
7. भारतीय साहित्यमा रस सिद्धान्त पहिलोपल्ट यही ग्रन्थमा उल्लेख भएको पाइन्छ । तर यसमा नौ रस नभएर आठ रसको मात्र वर्गीकरण गरिएको छ। शान्त रस पछि आचार्य आनन्दवर्धनले "ध्वन्यालोक" मा जोडेको हो। महाभारत महाकाव्यको समालोचना "ध्वन्यालोक" गरिएको छ जो जसको चौथो उद्योतमा छ। यही उद्योतमा महाभारत को मूल रस शान्त रस भनी निर्क्योल गरिएको छ।( प्राचीन भारतमा कृतिको समालोचना गरिने परम्परा थिएन । यो एक मात्र अपवाद देखिन्छ ।)
8. नाट्यशास्त्र नाटकको मात्र नभएर संगीत(वाद्ययन्त्र ), मञ्च निर्माण ,  अभिनयकलाको पनि प्राचीनतम ज्ञान भएको  ग्रन्थ हो। अभिनयकलामा रस अनुसारको शारीरिक मुद्रा कस्तो हुनुपर्ने बताइएको छ।
9. कविताको परिभाषा स्पष्ट रुपमा आएको यो नै प्राचीन ग्रन्थ हो।(उपनिषद र पुराणमा कविताको परिभाषा उल्लेख देखिन्छ तर ती ग्रन्थहरूको काल निर्धारण अनिश्चित छ।)
10. अभिनय गुप्तको "अभिनव भारती" नाट्यशास्त्रको सबैभन्दा पुरानो टिका ग्रन्थ हो जो दशौ शताब्दीमा लेखिएको थियो ।
11. यो ग्रन्थ भारतको लागि एरिस्टोटलको पोयटिक्स जस्तै पनि हो किनकि भारतको पहिलो काव्यशास्त्र यही हो।

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

अगमसिहं गिरी (युद्ध र योद्धा ) आलोचना

             युद्ध र योद्धा : एक पठन                          पेम्पा तामङ      अगमसिहं गिरी भारतीय नेपाली साहित्यमा सर्वाधिक चर्चामा रहेको कवि हो। उनलाई मूलतः स्वछन्दतावादी कवि र जातीय कवि भनेर आलोचकहरूले चिनाएका छन भने कही कही अस्तित्ववादी भनी परिचय दिएको छ। उनका प्रारम्भिक कविताहरू भावनात्मक र करुणामय थिए यसैले उनलाई दुखवादी पनि भनिएको  हो। गिरीका कविताहरू आम चलनको भाषामा लेखिएका र प्रतीक र बिम्वको जडान थोरै रहेका छन। सरल , सहज र बोधगम्य रहेको हुनाले आम पाठकबीच लोकप्रियता बडी रहेको थियो। जीवन , मृत्यु , दुख , बिरह उनका कविताको भावलहरी रहेको छ। कल्पनाको निर्बाध उडान र जीवन परान्मुख रहेको मानिन्छ। जीवनलाई यसरी हेर्ने दृष्टि छायावाद र स्वछन्दतावा भनेर चिनिन्छ। हुनत छायावाद र स्वछन्दतावाद यी बाहेक अन्य पनि हुन। स्वच्छन्दतावादको प्रवर्तक विलियम वर्डस्वर्थको लेखन सिद्धान्त कविताको भाषा आम मानिसको बोलीको शैलीमा हु...
Post a Comment
Read more

Circle of Karma -Bhutanese novel review

Circle of Karma   Authored by Kunzang Choden, a native of a small village in Bumthang District in  north-central Bhutan, Circle of Karma is the first English novel to emerge from the land of the druk (Bhutan),   the mythical dragon. Published in 2005, the novel instantly courted fame far and wide, and has since been translated into several languages. The novel had been short listed for the prestigious Elle Prix des Lectrices too. Choden was born in the year of the druk , or the year of the dragon, corresponding to 1952 in the Gregorian calendar. Since Choden was born into a prosperous family, her parents sent her to a convent school in Kalimpong when she was nine years of age. Choden recounts the initial difficulty she encountered in the school because, as is prevalent in Bhutan, she did not have a surname attached to her first name. Moreover her father’s name was Kunzang Dorje and the Reverend Mother of her school refused to believe that the father an...
Post a Comment
Read more

Remika Thapa's Farak Baato

 Two novels of  Puspa Rai                         Pempa Tamang   “Farak Baato”  or “Different Road”  is the title of the critical  book  written by Dr. Remika Thapa. As the title suggests Remika highlights the alternative  point of view proposed by Ms Puspa Rai in her two fictional works namely “Bholiko Pratikshya” or “Waiting for Tomorrow” and “Madhyantar” or “Interval”. Dr. Remika maintains that Bholiko Pratikshya is the first feminist novel in Indian Nepali Language and consequently Puspa Rai has become the first feminist novelist  in Indian Nepali writings.   The two novels can be called duology as the second novel follows the theme of earlier one. The main characters of the fictions are women in both the novels.  The first novel “Bholiko Pratikshya” is about women’s  independence in choice of her existence and her life. It is about the motherhood outsid...
Post a Comment
Read more